Ülkemizde son yıllarda meydana gelen iş kazalarında oransal olarak düşüş olmasına karşın hızla kazaların devam ettiğini, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tedbirlerin ise yeterince alınmadığını görmekteyiz. Sadece ülkemizde değil, diğer ülkelerde de iş kazaları meydana gelmekte olup, maalesef iş kazaları bakımından önde olduğumuzu söyleyebiliriz. Ülkemizde meydana gelen kazaların çoğunun yeterince önlem alınmamasından kaynaklı olduğu ve önlenebilir olduğu da bilinmektedir. İşveren ve işçilerin çalışma düzeninde kaderci bir anlayış sergilemeleri sonucunda basit ve yaralanmalı iş kazaları olduğu gibi ölümlü iş kazaları da meydana gelmektedir. İş Kazalarının oluşumu hakkında öteden beri çalışmalar yapılmakta olup, bunlardan birisi de Herbert W. Heinrich’in yaptığı araştırmalar sonucunda ortaya çıkan sonuçlardır. 1920’lerin sonlarında, 75.000 sanayi kaza raporu üzerinde çalıştıktan sonra Heinrich; • Sanayi kazalarının %88’ine iş arkadaşları tarafından ortaya konan güvenli olmayan hareketlerin neden olduğunu, • Sanayi kazalarının %10’una güveli olmayan koşulların neden olduğunu, • Sanayi kazalarının %2’sinin engellenemez olduğunu ortaya koymuştur. HEİNRİCH’E GÖRE BİR KAZAYA NEDEN OLAN OLAYLARIN DİZİSİNDE BEŞ FAKTÖR VARDIR. Bu faktörler (kaza zinciri) şöyle özetlenebilir: • Kalıtsal ve sosyal çevre, • Kişinin hatası, , • Güvensiz hareket ve koşullar, • Kaza, • Yaralanma. 1-Kalıtsal ve sosyal çevre Olumsuz karakter özellikleri insanlara sosyal çevrenin bir sonucu olarak miras kalmış olabilir veya edinilebilir ve insanları güvenli olmayan biçimde hareket etmeye yönlendirebilir. 2-Kişinin hatası Dikkatsizlik, pervasızlık, sinirlilik, önem vermeme ve ihmal gibi kişisel özürler kazaların ikinci nedenidir. İnsanların bu beşeri zaafları eğitim ve disiplinle kısmen düzeltilebilir. 3-Güvensiz hareket ve koşullar İnsanlar tarafından sergilenen güvenli olmayan davranışlar ve mekanik veya fiziki tehlikeler kazaların doğrudan nedenleridir. İnsanın kişisel özürlerinin olması her zaman için kazaya uğramasını gerektirmez. Bir insanın, örneğin dikkatsizliği bir kazaya neden sayılabilmesi için, çalışması sırasında da dikkatsiz bir hareket yapmış olmasıyla kaza zincirini tamamlar. Güvensiz Davranışlar (İnsan) – İşi Bilinçsiz Yapmak, – Dalgınlık ve Dikkatsizlik – Makine Koruyucularını Çıkarmak – Tehlikeli Hızla Çalışmak – Görevi Dışında İş Yapmak Görevi Dışında İş Yapmak – İş Disipline Uymamak – İşe Uygun Makine Kullanmamak – Yetkisiz ve İzinsiz Olarak Tehlikeli Bölgede Bulunmak – Kişisel Koruyucuları Kullanmamak – Ehliyetsiz ve Tehlikeli Hızda Araç Kullanmak Güvensiz Durumlar (Çevre, Makine-Ekipman) – Güvensiz Çalışma Yöntemi – Güvensiz ve Sağlıksız Çevre Koşulları – Topraklanmamış Elektrik Makineleri – İşe Uygun Olmayan El Aletleri – Kontrol ve Testleri Yapılmamış Basınçlı Makineler – Tehlikeli Yükseklikte İstifleme – Kapatılmamış Boşluklar – İşyeri Düzensizliği – Koruyucusuz Makine Tezgahlar 4-Kaza Tipik olarak, yaralanmayla sonuçlanan kazalar düşmeyle veya hareket eden nesnelere çarpmayla meydana gelmektedir. Yukarıda belirtilen üç faktörün arka arkaya dizilmesi de kazanın olması için yeterli olmaz. Önceden planlanmayan ve bilinmeyen, zarar vermesi muhtemel bir olayın da meydana gelmesi gereklidir. 5-Yaralanma Tipik olarak, kazalardan meydana gelen yaralanmalara incinmeler ve kırıklar da dâhildir. Heinrich’e göre her kaza (yaralanma, zarar görme olayı) yukarıda sıralanan beş temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir. Bunlardan biri olmadıkça bir sonraki meydana gelmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza ve yaralanma olmaz. Heinrich’in teorisinin iki merkez noktası vardır: Önceden meydana gelen faktörlerin ve merkez faktörünün (güvenli olmayan/tehlikeli hareketin) ortadan kaldırılmasının neden olduğu kazalar, önceki faktörlerin hareketini reddeder ve bunu yaparak da kazaları ve yaralanmaları engeller, Henrich kaza piramidinde 330 kazadan 300 ‘ü yaralanma olmayan 29’u hafif yaralanmalı kazalar ve 1’i ağır yaralanmalı/ölümlü kazalar olarak gösterilmiştir. Bird yapmış olduğu kaza piramidine göre 641 olayın 600 ü yaralanma ve hasarsız olay 30 u malzeme hasarlı kaza 10u hafif yaralanmalı 1 tanesi ağır yaralanmalı kazadır. Ülkemizdeki iş kazalarının özeti sayılabilecek olan bu faktörlerin ortadan kaldırılması mümkün olduğu halde önlenebilecek kazalar dahi devam etmektedir. Bir iş kazası sonucunda yaralanma veya ölüm halinde işveren ile birlikte işçinin de sorumlu olduğunu unutmamak gerekir. Çünkü işçiler de iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tedbirlere uymayarak kazaya neden olmaktadır. İnşaat işyerlerinde meydana gelen kazaların çoğunun yüksekten düşme veya bir darbeye bağlı olduğu dikkate alındığında, işçilerin yüksekte çalışırken emniyet kemeri kullanmadıkları ve baret takmadıkları, kişisel koruyucu ekipman kendilerine verilse dahi çoğu kere bunları kullanmadıkları görülmektedir. İşverenlerin de denetim ve takip sorumlulukları olduğundan işçileri kendi hallerine bırakmamaları ve kişisel koruyucuların kullanılmasını sağlamaları gerekmektedir.